1. Nokta (.)
· Cümlenin sonuna konur.
“Çocuklar bahçede oynuyor.”
· Kısaltmaların sonuna konur.
“Dr. Ayhan Bey tanıdığımızdır.” (doktor)
· Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur. (-ıncı, -inci anlamında)
“Yarışmada 1. olmuş.” (birinci)
· Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
“Yazar, 10.10.1973 tarihinde doğmuş.”
· Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
“Okulumuz sabah saat 08.30’da açılıyor.
2. Virgül (,)
· Eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur.
“Rıfkı akıllı, çalışkan, terbiyeli bir öğrencidir.” (sıfatların arasına)
“Çantasına kitabını, defterini, kalemini özenle yerleştirdi.” (nesnelerin arasında)
· Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
“Ülkemi seviyorum, insanlarımı tanıyorum, kendimi biliyorum.”
· Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur.
“Arkadaşları, yarın yazılımız var!”
· Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek için konur.
“Genç, doktorlar yardım istedi.”
· Cümlede ara sözlerin başına ve sonuna konur.
“Yazar, Ömer Seyfettin, sade bir Türkçe ile yazmıştır.”
· Özne ile yüklem arasına başka öğeler girmişse özneden sonra kullanılır.
“Kitap, kültürel birimi nesillerden nesillere aktarmak çok önemli bir köprü görevindedir.”
· Bir durum, düşünce veya soruya kabul veya reddetmek için kullanılan “evet, hayır” gibi sözcüklerden sonra kullanılır.
“Evet, bu kitabı ben yazdım.”
3. Noktalı Virgül (;)
· Cümle içinde virgülle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.
“Bu bölgede genellikle erkek çocuklara Ali, Tuğrul, Cem; kız çocuklara ise Fatma, Aynur, Demet adları verilir.”
· Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
“Eşek ölür, semeri kalır; insan ölür eseri kalır.”
· Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur.
“Türkiye, Almanya; Ankara, Paris.”
· Kendilerinden önceki cümleyle ilgi kuran “ancak, yalnız, fakat, lâkin, çünkü, yoksa, bundan dolayı, sonuç olarak, bununla birlikte, öyleyse” vb. bağlaçlarından önce konur.
“Dün seni kütüphanede çok bekledim; ama gelmedin.”
4. İki Nokta (:)
· Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
“Anlatılanlardan şunu anladım: Sanat topluma geliştirir.”
· Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
· Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz ya da yazıdan önce konur.
Öğretmenimiz: “Planlı çalışanlar başarılı olur.” dedi.
İki noktadan sonraki açıklama bağımsız bir cümle ise, bu cümlenin ilk harfi büyük;
iki noktadan sonraki açıklama tek tek örneklerden oluşursa, ilk harf küçük olur.
“Bahçede tür tür çiçekler vardı; gül, karanfil, lâle, menekşe...”
Babam: “Ödevlerini yapmadan uyumayın.” dedi.
5. Üç Nokta (...)
· Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
“Karşımızda yemyeşil bir ova...”
· Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur.
“.... Demek ki edebiyat bir toplumun vazgeçilmezlerindendir.”
· Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümünde okuyucunun hayal gücüne bırakıldığını göstermek ya da ifadeye güç katmak için konur.
“Evin bahçesinde yeşil çimenler, büyük gövdeli çınar ağaçları, rengârenk çiçekler...”
· Örneklerin, durumların anlatılanların devamının olduğunu bildirmek için kullanılır.
“Bu bölgede her türden ağaç bulunur: kayın, çınar, çam...”
· Açıklanmak istenmeyen bilgilerin yerine kullanılır.
“Savcı ... hakkında soruşturma açmış.”
6. Soru İşareti (?)
· Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.
“Bu şiiri kim yazmış?”
· Bilinmeyen yer, tarih, vb. durumlar için kullanılır.
“Yunus Emre (? - 1320) dilimizi çok iyi kullanırdı.” (Doğumu bilinmiyor anlamındadır.)
· Soru cümlesi veya ifadesi olmadığı hâlde soru anlamını taşıyan ifadelerden sonra da soru işareti konur.
“Adınız?”
“Doğum yeriniz?”
· Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda soru işareti parantez (ayraç) içinde kullanılır.
“1496 (?) yılında doğan sanatçı birçok eser vermiştir.”
7. Ünlem İşareti (!)
· Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur.
“Yeter, susun artık!”
“Allah Allah!” Nerede çocuk?
· Hitapların ve seslenmelerin sonuna gelir.”
“Ey Türk Gençliği!”
· Parantez içindeki ünlem (!) işareti söylenilene inanılmadığı, alay edildiği anlamını verir.
“Rıfkı, sınıfın en akıllı (!) öğrencisidir.”
8. Kısa çizgi (-)
· Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur.
“Kitap okumanın değerini bilmeyen ulusların ileri gitmesi olanaksızdır.”
· Cümlede ara sözleri ve ana cümleleri ayırmak için kullanılır.
“Bu filmi - film seyretmeyi çok severim - geçen yıl izlemiştim.”
· Dil bilgisinde ve ekleri ayırmadan kullanılır. Fiil köklerinden de sonra kullanılır. Eklerden önce gelir.
gitmek: git-
bak - ış - ın
-den, -ki, -lık...
· İki kelime arasında “ve, ile” anlamında ya da gruplarına göreviyle kullanılır.
“Eser 1923 - 1938 arasındaki siyasal yaşamımızı anlatıyor.”
“Türk ile Azerbaycan ilişkileri gelişiyor.”
9. Uzun çizgi (–)
· Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.
– Bu araba senin mi?
– Evet!
– Niçin buraya bıraktın?
– Başka yer bulamadım...
10. Tırnak İşareti (“ ”)
· Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içinde yazılır.
Atatürk öğretmenlere:
“Yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.” dedi.
· Özel olarak belirtilmek istenen (vurgulanan) sözler tırnak içine alınır.
“Ülkemizde “çevre” konusunda yetişen duyarlı olan kişi pek az.”
· Tırnak içine alınan başlıklardan sonra kesme işareti kullanılmaz.
“Nutuk”u okudunuz mu?
11. Kesme işareti (’)
· Özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır.
“Atatürk’ün Türkiye’si çok gelişti.”
Özel isimlere getirilen yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.
“İzmirliler bu olaya çok sevinmişti.”
(“İzmir’liler” yanlış “İzmirliler” doğru)
· Kısaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
“23 Nisan 1920'de TBMM’nin açılışı yapıldı.”
· Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır.
“Alfabemizde u’dan önce t harfi vardır.”
m(metre), l(litre), km(kilometre) gibi kısaltmalardan sonra kesme işareti kullanılmaz.
“Yüz kg.lık yükü taşıdı.”
· Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
“Şirketimizin 50'inci yılıncı kutladık.”
· Özellikle belirtilmek ve gösterilmek istenen harf veya kelimeden sonra kesme işareti getirilir.
“Bağlaç olan ile’nin yerine ve getirilebilir.”
12. Yay parantez (ayraç) işareti [( )]
· Yazının veya sözün aslında olmayıp, sonradan eklenmiş, açıklayıcı kelimeleri, söz gruplarını, sözün söylendiği anda olup biteni belirtmek için kullanılır.
“Bu kitabı (Nutuk) herkes okumalı.”
· Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır.
Adam: (Hafif gülümseyerek) Beni duymadın mı?
Kadın: (Dikkate almıyormuş gibi davranarak) Ne dediniz?
· Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır.
“Cumhuriyet fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister.”
13. Düzeltme İşareti (^)
· Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan kelimeleri ayırt etmek, inceltmek ve okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur.
adem (yokluk) âdem (insan)
adet (sayı) âdet (gelenek, alışkanlık)
alem (bayrak) âlem (evren)
· Yabancı dillerden Türkçemize giren birtakım kelime ve eklerde “g, k, l” ünsüzlerinin ince okunduğunu göstermek için bu ünsüzlerden sonra gelen “a ve u” sesleri üzerine düzeltme işareti konur. Hangi harfin üzerine konursa o harfi ve o harften önceki harfi ince okutur.
“hikâye, dükkân, kâğıt, kâr, ahlâk, hilâl, üslûp, istiklâl, lâle, felâket, rüzgâr...”
